Po Środku, czyli zimowa impreza Mazury24 już w styczniu 2025
Wilkasy / Port PTTK Wilkasy / 16:00
Przez swoje 600-letnie dzieje Biała Piska zawsze była miasteczkiem przygranicznym. Przemieszczały się przez nią hordy Tatarów, wojska rosyjskie, pruskie, niemieckie, polscy powstańcy. Miał tu miejsce wypad Podlaskiej Brygady Kawalerii we wrześniu 1939 r.
W Białej Piskiej nie musimy oglądać starych zdjęć, by dowiedzieć się jak wyglądało miasteczko przed 100 laty. Wystarczy wyjść na rynek, by zobaczyć XIX kamieniczki starannie i ustawiczne odrestaurowywane.
Ratusz zlokalizowany w części centralnej rynku góruje nad miasteczkiem od przeszło 100 lat, będąc siedzibą władz Miasta i Gminy Biała Piska. Neogotycki kościół spinający południową pierzeję rynku idealnie komponuje się z otoczeniem i patrzy na Białą od ponad 250 lat.
„Miasto trzech wież” – tak mieszkańcy nazywają swoje miasto. Obok wieży kościoła i ratusza, tuż za rynkiem wznosi się wieża ciśnień, która od 1928 r. do 2012 r. pełniła swoją funkcję dostarczając wodę miastu i podmiejskim miejscowościom. Dzisiaj wieża stanowi doskonały punkt widokowy (38 m) z którego roztacza się piękny widok na miasto i okolice.
Wieże i kamieniczki Białej Piskiej odbijają się w wodzie stawu, otoczonego oświetloną promenadą. Stawu na którym szumią fontanny, i który otaczają okazałe drewniane rzeźby - pamiątki po znaczących wydarzeniach kulturalnych miasteczka.
Wśród wielu atutów Białej Piskiej są jej drogi łączące miasteczko z dziesiątkami wsi, bo przecież gmina Biała Piska jest jedną z największych obszarowo gmin w Polsce.
Na początku XV w. pośród dąbrowy Gayle został wzniesiony zameczek krzyżacki, obok którego powstała wieś, lokowana w 1428 r. przez komtura bałgijskiego i wójta natangijskiego Josta Struppergera. W chwili lokacji osada liczyła 60 łanów z młynem.
Wieś powstała w 1428 roku nad strumykiem Gayle, od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła.
Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało właśnie biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg.
Słynęła z jarmarków (handel bydłem), na które ściągali kupcy z Prus oraz pobliskiego Mazowsza.
W następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczm wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano w roku 1481. Został rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756–1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich.
Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęto nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie.
Rozwój miejscowości został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek najazdu tatarskiego, a na początku XVIII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych.
W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech.
W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.
Stąd wywodził się królewiecki duszpasterz polski Krzysztof Liebruder (1592–1659). Z kolei w latach 1826–1829 pastorem był tutaj Jan Szamborski (1780–1832), autor popularnych na Mazurach podręczników do nauki języka polskiego.
26 marca 1722 r., aby podźwignąć gospodarczo osadę i okolicę po epidemii dżumy z początku XVIII wieku, król Fryderyk Wilhelm I nadał Białej Piskiej prawa miejskie. Od tego czasu było to niewielkie, liczące ok. 600 mieszkańców miasteczko funkcjonujące na pograniczu mazursko-mazowieckim.
W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – Ełk w 1883 roku.
Mieszkańcy niestety odczuli skutki zniszczeń dokonanych na terenie Białej Piskiej w czasie I wojny światowej. Spłonęło wówczas wiele sklepów i kamienic. Świadectwem zaciętych walk w tym rejonie Mazur są mogiły poległych żołnierzy na terenie cmentarza ewangelickiego w Białej Piskiej.
Jesienią 1914 roku wojska niemieckie i rosyjskie starły się w wielkiej bitwie nad jeziorami mazurskimi. Strona atakująca byli Niemcy, którzy chcieli zatrzymać Rosjan a potem wyprzeć ich z Prus Wschodnich. W trakcie trwających dwa tygodnie walk zginęło po obu stronach kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy.
Również II wojna światowa nie oszczędziła Białej Piskiej. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
zdjęcia pochodzą z serwisu: fotopolska.eu
Serwis mazury24.eu nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy i opinii. Prosimy o zamieszczanie komentarzy dotyczących danej tematyki dyskusji. Wpisy niezwiązane z tematem, wulgarne, obraźliwe, naruszające prawo będą usuwane.