Koniec I wojny światowej na Mazurach. To był czas wielkiej niepewności

11 listopada 1918 r. to dla Polaków ważna data. W tym dniu nie tylko de facto kapitulują Niemcy na froncie zachodnim (chociaż nazwano to jedynie zawieszeniem broni), ale również to dzień, kiedy faktycznie Polska ponownie pojawia się na mapach świata jako państwo.

Tymczasem dla Mazurów, gdzie przez ich ziemie przetoczyły się działania I wojny światowej i zrujnowały ten rejon, to okres dużej niepewności. Odbudową zrujnowanych Prus Wschodnich zajęło się państwo niemieckie, Polska w tym czasie nadal walczyła z bolszewicką Rosją, co nie było bez wpływu na postrzeganie przyszłości tego regionu.

I wojna światowa. Mazury znalazły się w centrum działań wojennych

28 lipca 1914 r. rozpoczął się pierwszy tak rozległy, globalny konflikt zbrojny. Mazury nagle znalazły się na głównym froncie działań zbrojnych. W sierpniu 1914 r. do Prus Wschodnich wtargnęły liczne siły rosyjskie....

Warto zdawać sobie sprawę, jak wyglądała sytuacja na Mazurach w XIX i na początku XX wieku. Mieszkali tam m.in. Polacy, Żydzi, Litwini, Kaszubi, Rosjanie czy bardzo liczna ludność niemiecka. Z tego względu obszar był niezwykle zróżnicowany językowo, kulturowo i religijnie. Historycy spierali się przez to o przynależność wielu gmin, które geograficznie można by uznać za mazurskie, natomiast ich mieszkańcy posługiwali się w większości oficjalną polszczyzną. W całym regionie powszechny był również język niemiecki, co wywarło wyraźny wpływ na występujące tam dialekty polskiego.

Najliczniejsza grupa, czyli właśnie Mazurzy, to potomkowie osadników z Mazowsza, którzy osiedlali się w zsekularyzowanych Prusach Książęcych. Od innych grup polskich odróżniają ich przede wszystkim protestantyzm i gwara mazurska.

Od połowy stulecia rozpoczął się proces wprowadzania języka niemieckiego do szkół i urzędów. Germanizacji sprzeciwiali się m.in. Krzysztof Celestyn Mrongowiusz i Gustaw Gizewiusz. Mężczyźni pisali liczne protesty przeciwko usuwaniu polskiego z mazurskich szkół. Memoriały ich autorstwa dotarły nawet do króla Prus. Rozwijała się też polskojęzyczna prasa.

O przynależności Mazur do Polski lub Niemiec miał rozstrzygnąć plebiscyt. Ten w końcu odbył się 11 lipca 1920 roku, co było najgorszą możliwą datą dla Polaków, toczących wówczas wojnę z bolszewikami. Ponadto, wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, niemieckie służby i administracja wciąż były na Mazurach dominujące. Niemcy prowadziły intensywną, antypolską propagandę. Dosłownie zalewały mieszkańców broszurami mówiącymi chociażby o tym, jak niepewnym wyborem jest nowo powstałe państwo. Jednocześnie na karcie do głosowania za Niemcami nie pojawiała się aktualna nazwa państwa, a sformułowanie Prusy Wschodnie – co dla Mazurów było znanym, bliskim i oswojonym określeniem.

Samego przebiegu plebiscytu nie da się w żaden sposób nazwać prawidłowym. Mniejsza liczba, a czasem nawet brak kart do głosowania o przyłączeniu do Polski. Reemigranci niemieccy masowo przyjeżdżający na głosowanie, często głosujący w kilku miejscowościach. Wyraźnie rozdzielone karty i urzędnicy obserwujący, kto którą bierze. Realna groźba represji dla osób o propolskich poglądach. Ostateczny wynik plebiscytu na Mazurach okazał się miażdżącą porażką dla Polski – 97% oddanych głosów popierało przyłączenie regionu do Niemiec.

103 lata temu plebiscyt rozstrzygnął o przyszłości Mazur

- Mimo porażki winniśmy oddawać hołd bojownikom o polskość Warmii i Mazur, których nazwiska noszą współcześnie ulice, szkoły i instytucje w naszym regionie. Oni kształtowali tu polską tożsamość –...

Źródło: ciekawostkihistoryczne.pl – Mazurzy w XIX i XX wieku.