Mazurska wieś, której już nie ma. Warto jednak odszukać to miejsce

Małga - dziś trudno nawet odnaleźć tę miejscowość.

Po tętniącej życiem wiosce zostały tylko ukryte w gęstwinie leśnej fundamenty domów i cmentarze. Położona ok. 10 km na południe od Jedwabna. Na początku lat 50. Władze zdecydowały o likwidacji wioski i utworzyły na jej terenie poligon wojskowy.

Do dziś zachowała się jedynie: wieża kościoła, cmentarz i stanowiska archeologiczne, które podlegają ochronie. Wieża kościoła wzniesiona została w 1902 r. w stylu neogotyckim, w technologii murowanej. Niegdyś wieża zajmowała wraz z kościołem centralne miejsce wsi. Obecnie pokryta jest deskami, które są w złym stanie technicznym. Dawniej na tejże wieży wisiały dwa dzwony (zostały wykradzione przez Rosjan). Fragment ściany frontowej na wysokości ok. 2m wykonany jest z kamienia.

Małga to miejsce o ciekawej, sięgającej pruskich czasów historii.

Jest to też miejsce związane z historią Polski. Opisana została w powieści Stefana Żeromskiego -"Popioły" Małga pojawia się również na kartach współcześnie wydawanych powieści, między innymi w "Cyrografie", Jerzego Woźniaka.

To również miejsce symboliczne. Samotna wieża kościoła otoczona jest roślinnością, która stopniowo pochłania resztki budynków tej niegdyś dużej wsi - mówi w rozmowie ze Starostwem Powiatowym w Szczytnie Witold Olbryś.

Wieś istniała już w 1343 roku, a jej nazwa pochodzi od pruskiego słowa Malien, którym Prusowie określali rzekę Omulew. Korzystny wpływ na rozwój wsi miały trzy jeziora, w tym: Jezioro Karasiowe i Małdzki Staw. Były to spore rozlewiska powstałe w wyniku spiętrzenia wody na potrzeby działającej tu kuźni. Obecnie w miejscu jezior zostały jedynie łąki i bagna.

- Małga była znacznym ośrodkiem pozyskiwania i przetopu rudy darniowej. 25 czerwca 1403 roku na zamku w Nidzicy komtur ostródzki Hans von Schönfeld wystawił przywilej dla mistrza hutniczego Eckarta, zezwalający mu na prowadzenie tu kuźnicy. Rudę darniową w Małdze wytapiano do około 1800 roku. 16 sierpnia 1450 roku mieszkańcy Małgi złożyli hołd nowo wybranemu wielkiemu mistrzowi Ludwigowi von Erlichshausenowi. W 1579 roku Małga obejmowała 12 łanów. 13 czerwca 1618 roku Conrad Burken otrzymał przywilej na połów ryb na Małdzkim Stawie i Jeziorze Karasiowym, a w 1717 roku Małgę określono w dokumencie katastralnym jako wieś szkatułową i rybacką - opowiada Olbryś.

Dziwne zjawisko zaobserwowane w Małdze na Mazurach.

Jak podaje gazeta Kurek Mazurski: „W dniu 31 stycznia 1823 roku mieszkańcy Małgi stali się widzami niesamowitego zjawiska. Na polach Małgi, w kierunku Złotych Gór i Puszczy Napiwodzkiej pojawiło się coś jakby prążkowana mgła, która utworzyła liczne, grube i regularne, okrągłe słupy wysokości około dwudziestu stóp. Słupy rozszerzały się i zbliżały do Małgi. W końcu zatrzymały się około 200 metrów od wsi. Następnego dnia znów zaczęły się poruszać, by w końcu powoli zniknąć. Podobne zjawiska występowały w Małdze i w innych latach. Relacja o podobnym wydarzeniu w 1937 r. pochodzi z ust naocznego świadka, Marty Sienkiewicz z domu Mack, byłej mieszkanki Małgi: ciemne chmury i biały, duży bukiet z ogonem na niebie, jakby róże. Znany, nieżyjący już, historyk regionalny, Edward Martuszewski stwierdził, że są to prawdopodobnie anomalie pogodowe wywołane przez nagromadzoną rudę.”

We wsi działała szkoła kościelna, a nawet gospoda. W 1939 roku w Małdze były 92 domy oraz 481 mieszkańców.

Do 1945 roku panował tu spokój. Jednak 20 stycznia 1945 roku wszystko się zmieniło.

Jak podaje portal nidzica.wm.pl: „20 stycznia 1945 roku przez Małgę przeszła pierwsza grupa wojsk radzieckich. Oddziały te nie wyrządziły mieszkańcom Małgi większej krzywdy. Natomiast druga grupa wojsk radzieckich, która znalazła się w Małdze jeszcze tego samego dnia, siała spustoszenie...

Już w listopadzie 1944 roku część mieszkańców zaczęła wyjeżdżać. Jednakże wyjeżdżali w zasadzie ci, którzy nie mieli nic, reszta nie chciała zostawiać dobytku ani rodzinnych okolic. (...) Część mieszkańców schroniła się wcześniej do mieszkających na kolonii za Omulwią, na lewo od drogi do Szuci (Schuttschen), Stummów. Rosjanie jednak ich tam znaleźli. Mężczyźni zginęli, kobiety zostały zgwałcone.

W samej Małdze działy się rzeczy makabryczne. Rosjanie zabijali każdego napotkanego człowieka. Jeden z gospodarzy, Friedrich Brenda przewoził swój dobytek do wyżej wspomnianych Stummów. Podczas jednego z kursów furmanką nie dojechał już do celu. Koło gospodarstwa Gersów, przed samymi stawami rudowymi, natknął się na Rosjan. Ci zabili go, a potem ciało rozjechali czołgami. Dopiero na wiosnę, po zniknięciu śniegu, mieszkańcy Małgi znaleźli w tym miejscu bezkształtne ludzkie szczątki. Po szaliku i strzępach ubrania poznano, że był to właśnie Friedrich Brenda. Z mieszkańców Małgi uratowali się ci, którzy schronili się w tzw. Małej Małdze – części Małgi położonej między drogami do Wałów i Kota lub w sąsiednich wioskach, bądź wcześniej wyjechali. Ludzie ukryci w Małej Małdze wyszli z kryjówek dopiero na początku lutego. Ich oczy ujrzały straszny widok. Połowa zabudowań była zniszczona bądź spalona. Wszędzie leżały ludzkie ciała. Cały dobytek mieszkańców został rozgrabiony przez Rosjan.

Na podstawie informacji Starostwa Powiatowego w Szczytnie.