Święto Niepodległości. Tak Polska walczyła o Prusy Wschodnie

Odpowiedź brzmi tak – jednak na odwrotną sytuację złożyło się wiele czynników. Przede wszystkim tożsamość i poczucie przynależności dawnych Mazurów do Prus, wojna polsko-bolszewicka, która nie pozwoliła na zbrojną interwencję naszego wojska, aż w końcu plebiscyt – prawie całkowicie zdominowany przez niemiecką propagandę.

11 listopada 1918 r. w Compiègne, cesarskie Niemcy podpisały zawieszenie broni na froncie zachodnim, co w praktyce oznaczało zakończenie I wojny światowej (1914-1918).

18 stycznia 1919 r. rozpoczęła się konferencja pokojowa w Paryżu, mająca na celu ustanowienie nowego, powojennego ładu. Rozpoczął się proces kształtowania granic II Rzeczypospolitej. W toku ścierania się różnych koncepcji ostatecznie uznano, iż przy ustalaniu przebiegu granic na terenie Prus należy kierować się zasadą etniczną, co w efekcie przełożyło się na podjęcie decyzji o przeprowadzeniu plebiscytu miejscowej ludności.

W podpisanym przez Niemcy 28 czerwca 1919 r. traktacie wersalskim dział IX (artykuły: 94-97) precyzował szczegóły przeprowadzenia plebiscytu na terenach Warmii, Mazur i Powiśla. Uprawniona do głosowania ludność miała się poprzez referendum wypowiedzieć, czy chce należeć do Polski, czy do Prus Wschodnich (Niemiec).

Ustalono w tym celu (na mocy artykułów: 94. i 96. wspomnianego traktatu) dwa okręgi wyborcze: olsztyński, z siedzibą w Olsztynie (dla Warmii i Mazur) oraz kwidzyński, z siedzibą w Kwidzynie (dla Powiśla).

Dzień przeprowadzenia plebiscytu wyznaczono na 11 lipca 1920 roku. Wyniki plebiscytu były dla Polski druzgocącą klęską. Ostatecznie niemal cały obszar plebiscytowy pozostał w granicach Niemiec, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin (5 na Powiślu i 3 na Mazurach). Przez kolejne lata granica między Polską a Niemcami biegła wzdłuż wschodniego brzegu Wisły.

Tak Polska zabiegała o Mazury

Decyzja o rozstrzygnięciu sporu terytorialnego na drodze głosowania zapadła na konferencji pokojowej po I wojnie światowej. Takie rozwiązanie przewidywał traktat wersalski, który wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku. Termin plebiscytu został wyznaczony na 11 lipca 1920 r. i nie zmieniono go mimo zabiegów strony polskiej, która w tym czasie toczyła ciężkie walki z Armią Czerwoną.

Plebiscyt na Mazurach - niemiecka przewaga

Obszar plebiscytowy obejmował trzy powiaty na Warmii (miasto Olsztyn, powiaty ziemskie olsztyński i reszelski), osiem powiatów na Mazurach (ostródzki, nidzicki, szczycieński, piski, ełcki, olecki, giżycki i mrągowski). Jak można zauważyć, nie obejmował on północnej części Warmii oraz okręgu Elbląga, należących do 1772 roku do Polski, które były w większości niemieckojęzyczne.

Niemcy od początku mieli dużą przewagę na terenach objętych plebiscytem. Kontrolowali policję i władzę administracyjną, dzięki czemu mogli nie tylko skuteczniej prowadzić agitację, ale także utrudniać działania Polaków. Na ich korzyść działał też fakt, że miejscowa ludność w większości związana była z Kościołem protestanckim. Pastorzy, głównie Niemcy, przyczynili się do upowszechnienia wizerunku Polski jako kraju wojującego katolicyzmu.

Sytuacji Warszawy nie polepszała także trwająca wojna z bolszewicką Rosją.

Niemcy przedstawiali Polskę, jako „kraj sezonowy”, który może za chwilę znów stracić niepodległość. Dodatkowo lato 1920 roku było okresem największych niepowodzeń Polaków na froncie wschodnim.

Na terenie Warmii i Mazur podczas plebiscytu wrzało: agitacja i propaganda podgrzewały atmosferę. Między sąsiadami odradzały się animozje na tle narodowościowym. Dochodziło do tego, że Niemcy organizowali bojówki terroryzujące zwolenników przyłączenia do Polski. Dochodziło nawet do zabójstw na tle narodowościowym.

Poza tym na kartach wyborczych zamiast słowa Niemcy wydrukowane były słowa Prusy Wschodnie. Mazurzy i Warmiacy mieli zatem wybierać między doskonale im znanymi Prusami Wschodnimi a odrodzonym państwem polskim, z którym stracili łączność w 1772 roku (Warmiacy i Powiślacy) albo nie posiadali jej nigdy wcześniej (Mazurzy).

Polska przegrywa walkę o Mazury

W plebiscycie zdecydowana większość mieszkańców opowiedziała się za przyłączeniem spornych terenów do Niemiec. Po stronie polskiej opowiedziało się zaledwie 16 tysięcy osób, czyli 3,3% głosujących. W efekcie przy podziale, który przeprowadzono 27 sierpnia, Polsce przyznano tylko 3 wsie mazurskie, 5 wsi na Powiślu i koryto Wisły.

Wyniki tego plebiscytu będą miały brzemienne skutki dla przyszłości Polski. W niespełna dwie dekady później połączenie tego terenu z resztą Niemiec eksterytorialną autostradą posłużyło Hitlerowi do wysunięcia ultimatum, które stało się pretekstem do napaści na Polskę 1 września 1939 roku.

Cień historii. Śladami I wojny światowej na Mazurach

Kiedy przychodzi nam na myśl I wojna światowa, wspominamy najczęściej bitwę pod Tannenbergiem z sierpnia 1914 r. czy bitwę zimową z początku 1915 roku. Tymczasem na Mazurach jest wiele ciekawych miejsc upamiętniających pierwszy,...